რა ითვლება ძილის დარღვევად ბავშვთა ასაკში? – ინტერვიუ სპეციალისტთან

პლატფორმას “დედამ იცის” ესაუბრება ბავშვთა ნევროლოგი თამარ ედიბერიძე.

გვესაუბრეთ ბავშვების ძილზე. როგორი უნდა იყოს სხვადასხვა ასაკში ბავშვის ძილი, რამდენ ხანს უნდა ეძინოს და რა ითვლება ძილის დარღვევად?

ძილი ნებისმიერ ასაკში ორგანიზმის მნიშვნელოვანი და ფიზიოლოგიური მოთხოვნილებაა. რაც უფრო მცირე ასაკისაა ბავშვი, მით მეტია ძილის საშუალო ხანგრძლივობა. ახალშობილებს, მაგალითად, დღე-ღამეში საშუალოდ 17სთ სძინავთ. ჩვილებს საშუალოდ 14სთ, სკოლამდელი ასაკის ბავშვებს 10-13სთ, მოზარდებს 8-10სთ დღე-ღამეში. ზრდასრულის შემთხვევაში ეს მაჩვენებელი 7-9სთ-ია. თუმცა აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ ეს საშუალო მაჩვენებელია და არ უნდა დაგვავიწყდეს ინდივიდუალური მოთხოვნილების გათვალისწინება. არიან ბავშვები და მოზარდები, ისევე როგორც ზრდასრულები, ვისაც ჩვეულებრივზე მეტი ძილი სჭირდებათ, ან სხვებზე გაცილებით ნაკლები ძილიც ჰყოფნით. ამის დასადგენად მნიშვნელოვანია დავაკვირდეთ ბავშვის ქცევას დღის განმავლობაში, როდის ითენთება, როგორ იქცევა ძილის წინ და გაღვიძების შემდეგ, რამდენი საათი სძინავს და ხანმოკლე ძილის შემთხვევაში რამდენად ავლენს გამოუძინებლობისთვის დამახასიათებელ სიმპტომებს, ხომ არ ერევა ძილი შეუსაბამო დროს. გაურკვევლობის და უპასუხო შეკითხვების შემთხვევაში შეიძლება გავიაროთ კონსულტაცია სპეციალისტთან და ისე დავგეგმოთ ბავშვის რეჟიმი.

რა შეიძლება ჩაითვალოს ძილის დარღვევად? როგორ სძინავს ამ დროს პატარას და როგორ დავეხმაროთ ძილის ჰიგიენის შექმნაში?

ყველა ცვლილება, რომელიც არღვევს ბავშვის ფიზიოლოგიური ძილის ხანგრძლივობას, უწყვეტობას, ან მის ხარისხს, ითვლება ძილის დარღვევად. თუმცა, საბედნიეროდ, ბავშვობის ასაკში, დარღვევების უმრავლესობა გარდამავალია და შექცევადი. ამასთანავე, ბავშვები, მოზრდილებთან შედარებით მეტად არიან ძილის რუტინაზე და რეჟიმზე დამოკიდებული. გარემო ფაქტორები ჩვენი ძილისთვისაც ძალიან მნიშვნელოვანია, მაგრამ ბავშვების ძილი კიდევ უფრო მოწყვლადია ამ მხრივ.

რა გავაკეთოთ ოპტიმალური გარემოს შესაქმნელად? პირველი ოქროს წესი არის რეჟიმი. ერთსა და იმავე დროს დაძინება და გაღვიძება. დაძინების კონკრეტულ დროს გვკარნახობს ორგანიზმი. უნდა დავაკვირდეთ როდის ითენთება ბავშვი, ბუნებრივად როდის ერევა ძილი და დავიმახსოვროთ ეს დრო. სასურველია, რომ ამ პერიოდისთვის ბავშვი უკვე მომზადებული იყოს ძილისთვის. თუ სხვადასხვა მიზეზების გამო დავაგვიანეთ და ბავშვს ასე ვთქვათ ეს დროს “გადაუცდა”, იძულებითი გამოფხიზლების ხარჯზე შესაძლოა რამდენიმე საათითაც კი გადაავადოს დაძინება. რაც შეეხება ძილისთვის მომზადებას, ის უნდა დავიწყოთ დაძინებამდე დაახლოებით 2 საათით ადრე. ეს პერიოდი არ უნდა იყოს დატვირთული ხმაურიანი და ფიზიკური აქტივობებით, მსუყე ვახშმით, ტკბილეულით და „გაჯეტებით“. ეს არ ნიშნავს, რომ ბავშვი პასიურია ძილის წინ, მაგრამ აქტივობის ტიპი უნდა შევარჩიოთ დაკვირვებით. მაგალითად, სასარგებლოა მშვიდი და სამაგიდო თამაშები – ხატვა, ძერწვა, კონსტრუქტორი, „ლეგო“, „ფაზლები“, ხელსაქმე; შეიძლება ბავშვებთან ერთად ვითამაშოთ ლოტო, დომინო, ჭადრაკი, შაში და ა.შ. პრიორიტეტულია ის, რაც ნაცნობია და საყვარელი ბავშვისთვის. მოერიდეთ სიურპრიზებს და სიახლეებს ძილის წინ; სასარგებლოა წყნარი მუსიკის მოსმენა, მაგრამ მოერიდეთ აქტიურ გართობას და ცეკვა-თამაშს; სასარგებლოა სეირნობა ძილის წინ, მაგრამ მოერიდეთ ხტუნვას, სირბილს, ბურთით თამაშებს. ასეთი აქტივობებით მაქსიმალურად დაკავდით დღის პირველ ნახევარში და გაღვიძების შემდეგ. ძალიან სასარგებლოა წიგნების წაკითხვა, ისტორიების მოყოლა, საუბარი. მაგრამ ეცადეთ, რომ მოყოლის თუ კითხვის ტონი ამ დროს ნაკლებად ექსპრესიული იყოს. თუ დღის საათებში შეიძლება მინი სპექტაკლად აქციოთ ზღაპრის წაკითხვა, ძილის წინ უფრო მშვიდი და ნაკლებად დინამიკური ტემპი შეარჩიეთ, რაც მეტად განაწყობს ძილისთვის. ძილისწინა პერიოდში გამორიცხეთ „გაჯეტები“, განსაკუთრებით ტელეფონი და პლანშეტი. თვალებთან ახლოს განლაგებული მცირე ზომის ეკრანები დამიზნებული სინათლის წყაროა, რომელიც მიზანმიმართულად ამცირებს ორგანიზმში მელატონინის დონეს. ეტაპობრივად მოითავეთ ძილისწინა ჰიგიენური პროცედურები. ბავშვების უმეტესობას ძილისწინა ბანაობა ეხმარება ჩაძინებაში, თუმცა ყველაფერი მაინც ინდივიდუალურია. თუ ატყობთ, რომ თქვენი შვილი პირიქით იგზნება და ფხიზლდება, შედარებით ადრე დაბანეთ, რომ დრო დარჩეს მოსადუნებლად. შხაპი ჩვეულებრივ უფრო აფხიზლებს, ვიდრე გადავლება ან თბილი წყლის აბაზანა. სავარაუდო ჩაძინებამდე ნახევარი საათით ადრე ეცადეთ ბავშვი უკვე იწვეს ლოგინში. საწოლში შეიძლება გავაგრძელოთ საუბარი, მოყოლა, წიგნის კითხვა ან თვალიერება. ბავშვების შემთხვევაში ძალიან გვეხმარება ე.წ. დამცავი საგანი ან სათამაშო, რომელსაც ჩაეხუტება ბავშვი. მეორე ოქროს წესი არის ის რომ ბავშვმა უნდა დაიძინოს იქ, სადაც უნდა იძინოს მთელი ღამე. ანუ დავაძინოთ სხვაგან, მაგალითად ხელში, ან მშობლების საწოლში და მერე გადავაწვინოთ თავის საწოლში, არ არის სასურველი. ამის გამო ბავშვს შეიძლება გაუჭირდეს ძილის შებრუნება ღამის შეფხიზლებების პირობებში. ასეთი შეფხიზლებები რეგულარულად ხდება და ის ძილის ნაწილია. კიდევ ერთი ოქროს წესია დილით მეტნაკლებად ერთსა და იმავე დროს გაღვიძება და შუადღის ძილის რეგულარობის დაცვაც. გაითვალისწინეთ, ე.წ. დღის ძილიდან გაღვიძების შემდეგ საღამოს დაძინებამდე 5-6 სთ შუალედი უნდა რჩებოდეს. სხვა შემთხვევაში ბავშვს გაუჭირდება ენერგიის ადეკვატურად დახარჯვა და ძილისთვის განწყობის გამომუშავება. ის ფიზიკური აქტივობა კი, რომელიც არასასურველია ძილის წინ, პირიქით, აუცილებელია რომ იყოს დღის მანძილზე. სხვაგვარად ძილისთვის მზაობა იქნება არასრულფასოვანი.

რაც შეეხება უშუალოდ დაძინების დროს, ამას თავად ირჩევს ორგანიზმი. თუმცა გარკვეული წესები მაინც არსებობს. თანამედროვე ტენდენციები და ცხოვრების რიტმი ზემოქმედებს ძილის რეჟიმზეც. მაგრამ ამის მიუხედავად, წინასასკოლო და დაწყებითი კლასების ასაკში სასურველია, რომ ეს დრო იყოს საშუალოდ 9 და არაუგვიანეს საღამოს 10 სთ. მოზარდებში საშუალოდ 10 და არაუგვიანეს 11-12 სთ. 

არის თუ არა ე. წ. მთვარეულობა ძილის დარღვევა და როგორ უნდა დავეხმაროთ ასეთ დროს ბავშვს?

მთვარეულობა, ანუ სომნაბულიზმი, პარასომნიების ერთ-ერთი ფორმაა. პარასომნიებად მოვიხსენიებთ ძილის დარღვევებს, როდესაც ირღვევა ძილის ციკლურობა და არა მისი ხანგრძლივობა. სომნაბულიზმის შემთხვევაში ბავშვი ახორციელებს გარკვეულ ფიზიკურ აქტივობებს, მაგალითად გადაადგილდება სივრცეში, ისე რომ რეალურად აგრძელებს ძილს. ხოლო გამოღვიძების შემდეგ არაფერი ახსოვს. გავრცელება დაახლოებით 10-15%-ია. ხშირია ოჯახური შემთხვევები, რაც გენეტიკურ წინასწარგანწყობაზე გვაფიქრებინებს. ასაკთან ერთად ეპიზოდების სიხშირე იშვიათდება, თუმცა თავად აქტივობის ტიპი ხდება უფრო კომპლექსური. თუ ადრეულ ასაკში ბავშვი უბრალოდ გადაადგილდება ოთახში და სივრცეში, ზრდასთან ერთად შეიძლება უფრო რთული აქტივობაც განახორციელოს – მაგალითად, გახსნას სათავსოები, გადააადგილოს ნივთები, მოუშვას ონკანი, მოინდომოს საკვების დაჭრა და ა.შ. სწორედ ამიტომ უსაფრთხოების ზომები უნდა იყოს მაქსიმალურად დაცული. კერძოდ, ფანჯრის და კარის საკეტი უნდა იყოს საიმედო, კიბეებთან და გასასვლელთან წვდომა – დაბლოკილი, ბასრი და მსხვრევადი საგნები – დამალული. თავად სომნაბულიზმის ეპიზოდები ორგანიზმისთვის და ნერვული სისტემისთვის აბსოლუტურად უსაფრთხოა. მთავარია ტრავმატიზაციის და სხვა საფრთხეების რისკი ავირიდოთ თავიდან. საგულისხმოა, რომ სომნაბულიზმის ეპიზოდი ღამეში ჩვეულებრივ ერთჯერადია და ის ვითარდება ჩაძინებიდან ერთსა და იმავე დროს, რაც ამარტივებს ოჯახის წევრებისთვის სიფხიზლის გამოჩენის საჭიროებას. პრაქტიკულია ასევე სხვადასხვა “სასიგნალო” სისტემების გამოყენება – რაც მიიქცევს ოჯახის წევრების ყურადღებას, თუ ბავშვი ადგა საწოლიდან. მნიშვნელოვანია ღამისთევით ლაშქრობებში ან სპორტულ შეკრებებზე მწვრთნელის და ხელმძღვანელის წინასწარი ინფორმირება და უსაფრთხოების წესების გამკაცრება. სხვა, კონკრეტული ან სპეციფიკური ტიპის მკურნალობა სომნაბულიზმის შემთხვევაში არ ინიშნება.