რა იწვევს ახლობელ ადამიანთან განშორების შფოთვას ბავშვებში? – ინტერვიუ სპეციალისტთან

პლატფორმას “დედამ იცის” ესაუბრება მენტალური ჯანმრთელობის ცენტრ “გამმას” ქცევითი თერაპიის სუპერვიზორი და ფსიქოლოგიის მაგისტრი მაგდა გიორგაძე.

რა იწვევს ახლობელ ადამიანთან განშორების შფოთვას ბავშვებში და რა მდგომარეობაა,  აშლილობა თუ განვითარების ეტაპი?

გარკვეულ საკითხებზე შფოთვა ბავშვის განვითარების პროცესის ბუნებრივი ნაწილია. ბევრ პატარას უჭირს დედასთან ან სხვა ახლობელ ადამიანებთან დაშორება და შფოთავს, რასაც ბავშვების უმეტესობა 3 წლის ასაკისთვის დაძლევს ხოლმე.   

თუ ბავშვს აქვს გადაჭარბებული მიჯაჭვულობა მშობელთან, ძიძასთან ან ახლობელ ადამიანთან, რასაც ახლავს განშორების ძლიერი შიში და რაც მნიშვნელოვნად აფერხებს მის ყოველდღიურ საქმიანობას, შესაძლოა განშორების შფოთვითი აშლილობა ჰქონდეს. 

ახლობელ ადამიანთან განშორების შფოთვა პიკს აღწევს 9 -13 თვის ასაკში და მცირდება ორი წლის ასაკის შემდეგ, როცა ბავშვის ავტონომიურობა მატულობს და ხდება უფრო დამოუკიდებელი. სიმპტომები შეიძლება გამწვავდეს სკოლამდელ, 4-6 წლის ასაკში, როცა ბავშვი დგება ახალი გამოწვევების წინაშე – იწყებს სიარულს ბაღში ან სკოლაში.

ფსიქიკური აშლილობების სადიაგნოსტიკო სახელმძღვანელოს DSM-5-ის მიხედვით: თუ ბავშვის მდგომარეობა 8 სადიაგნოსტიკო კრიტერიუმიდან მინიმუმ 3–ს აკმაყოფილებს, თუ შფოთვა ბავშვის განვითარების ასაკისთვის მნიშვნელოვნად მეტია და გრძელდება 4 კვირაზე მეტხანს, შესაძლებელია მდგომარეობა შეფასდეს, როგორც განშორების შფოთვითი აშლილობა (განშორების შფოთვითი აშლილობა – F93.0; separation anxiety disorder – 309.21).

სამწუხაროდ, განშორების შფოთვითი აშლილობის დროული ამოცნობა იშვიათად ხდება. მშობლები სპეციალისტებს მიმართავენ მაშინ, როცა უკვე მდგომარეობა მძიმეა და სომატური ნიშნებიც მკვეთრია.

რა იწვევს განშორების შფოთვით აშლილობას?

ეტიოლოგია კომპლექსური და ნაწილობრივ უცნობია. კვლევები აჩვენებს, რომ განშორების შფოთვითი აშლილობა გამოწვეულია როგორც ბიოლოგიური, ასევე სოციალური ფაქტორებით. გარკვეული როლს აკუთვნებენ გენეტიკურ განწყობას – ერთ-ერთ მშობელში  შფოთვითი აშლილობის არსებობა ხელს უწყობს ბავშვში განშორების შფოთვითი აშლილობის განვითარებას. ტყუპებზე ჩატარებულმა ფართომასშტაბიანმა კვლევებმაც დაადასტურა გენეტიკური განწყობის მნიშვნელობა, მემკვიდრეობითობა შემთხვევათა დაახლოებით 73%-ს შეადგენდა (Bolton et al, 2006). გარკვეული მნიშვნელობა ენიჭება ბავშვის ტემპერამენტსაც. 

განშორების შფოთვითი აშლილობის მაპროვოცირებელი შესაძლებელი იყოს აღზრდის სტილიც. გადაჭარბებული მზრუნველობის დროს მშობელი ზღუდავს ბავშვის დამოუკიდებლობას და თვითონვე ახალისებს განშორებით გამოწვეულ შფოთვას. მნიშვნელოვანია ბავშვის ცხოვრებაში განვითარებული მატრავმირებელი მოვლენებიც: მშობლების განქორწინება, საცხოვრებელი ადგილის შეცვლა, საყვარელი ადამიანის ან ცხოველის დაკარგვა და ა. შ.

როდის და რა სიმპტომებით ვლინდება განშორების შფოთვითი აშლილობა ბავშვებში?

განშორების შფოთვითი აშლილობის სიმპტომები უფრო ხშირად ვლინდება ისეთ შემთხვევებში, როგორიცაა:

• სკოლის შეცვლა;

• ახალი სასწავლო წლის დაწყება;

• მეგობრების წრის ცვლილება;

• ბაღსა თუ სკოლაში სიარულის დაწყება;

• საცხოვრებელი ადგილის ცვლილება.

ფიზიკური სიმპტომები პანიკური შეტევების სიმპტომების მსგავსია და შესაძლებელია იყოს:

• თავის ტკივილი;

• Მუცლის ტკივილი;

• კუნთების ტკივილი;

• ტკივილი გულმკერდის არეში;

• სისუსტე, თავბრუსხვევა;

• კოშმარები, ძილის გაძნელება;

• გულისრევა, ღებინება;

ქცევითი სიმპტომატიკიდან რომელია ყველაზე გავრცელებული ნიშნები?

• მარტო დაძინებაზე უარის თქმა;

• კოშმარული სიზმრები;

• განმეორებადი კოშმარები;

• სახლიდან გასვლაზე უარის თქმა;

• სკოლაში წასვლაზე უარის თქმა;

• მარტო დარჩენის შიში და უარის თქმა მარტო დარჩენაზე;

• გადაჭარბებული წუხილი საკუთარ და მშობლის უსაფრთხოებაზე.

როგორ დავეხმაროთ განშორების შფოთვითი აშლილობის მქონე ბავშვს?

პირველ რიგში სპეციალისტმა უნდა შეაფასოს ბავშვის მდგომარეობა, თუ რამდენად მწვავეა სიმპტომატიკა და რა დახმარებაა შესაძლებელი. შეფასების შემდეგ უნდა დაიგეგმოს ბავშვისა და ოჯახისთვის მისაღები და ეფექტური ინტერვენცია.

როგორი იქნება თქვენი რჩევები მშობლებისთვის?

• მოიძიეთ სარწმუნო ინფორმაცია განშორების შფოთვითი აშლილობის შესახებ. წარმოიდგინეთ თქვენი თავი ბავშვის ადგილას, რაც გაგიმარტივებთ თანაგრძნობასა და დახმარებას. 

• მოუსმინეთ და პატივი ეცით თქვენი შვილის გრძნობებს. ბავშვისთვის, რომელიც შესაძლოა თავს ისედაც გარშემომყოფებისგან იზოლირებულად გრძნობდეს, მოსმენას და გაგებას გადამწყვეტი როლი აქვს.

• არ აუკრძალოთ შფოთვაზე საუბარი. უფრო ჯანსაღია ბავშვებმა ისაუბრონ საკუთარ გრძნობებსა და ემოციებზე, ვიდრე ვუთხრათ რომ „ამაზე არ იფიქროს“. გამოიჩინეთ თანაგრძნობა და შეახსენეთ, წარსულში წარმატებით გადალახული განშორების ეპიზოდი. 

• მხარი დაუჭირეთ და წაახალისეთ, რომ მონაწილეობა მიიღოს ჯანსაღ სოციალურ და ფიზიკურ აქტივობებში. ეს შესანიშნავი გზაა შფოთვის შესამცირებლად და ახალი მეგობრების შესაძენად.

• წინასწარ დაგეგმეთ განშორების ეპიზოდები: სანამ დატოვებთ, დარწმუნდით, რომ  ბავშვი არ არის დაღლილი ან მშიერი, რადგან ასეთ დროს ისინი უფრო მგრძნობიარენი არიან. ჯერ ეცადეთ, რომ განშორება იყოს ხანმოკლე და მალევე დაბრუნდით ბავშვთან. თანდათან გაზარდეთ წასვლის დრო. 

• სწრაფად დაემშვიდობეთ ბავშვს და შეეცადეთ არ გქონდეთ დამშვიდობების ხანგრძლივი რიტუალი. ამან შეიძლება წაახალისოს ბავშვის შფოთვა და იფიქროს, რომ დიდი ხნით ტოვებთ მას. ასევე, ნუ გააჭიანურებთ სახლიდან გასვლის მომენტს. იყავით სწრაფი და მოქნილი.

• შეასრულეთ დაპირება, მოიპოვეთ ბავშვის ნდობა. აუცილებლად დაბრუნდით შეთანხმებულ დროს. 

როგორ ვაგრძნობინოთ  ბავშვს თავი  უფრო დაცულად?

• შეადგინეთ დღის რუტინა (განრიგი). რუტინა ბავშვს უსაფრთხოების განცდას უქმნის და ეხმარება აღმოფხვრას გაურკვეველი სიტუაციების მიმართ შიში. იყავით თანმიმდევრულები კვებისა და ძილის რეჟიმის დროს. თუ რუტინაში რაღაც იცვლება, წინასწარ ერთად განიხილეთ. ცვლილება უფრო ადვილია ბავშვისთვის, თუ ის მოსალოდნელია.

• შეიმუშავეთ გარკვეული წესები და შეზღუდვები. უთხარით თქვენ შვილს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ გესმით მათი გრძნობების, ოჯახში არის წესები, რომლებიც უნდა დაიცვას. რუტინის მსგავსად, წესების დაცვა და შესრულება ეხმარება ბავშვს იცოდეს, რას უნდა ელოდოს მოცემული სიტუაციიდან.

• მიეცით არჩევანის საშუალება. თუ თქვენ შვილს ექნება არჩევანის საშუალება, ან გარკვეული კონტროლის ელემენტი თქვენთან ურთიერთობისას, ის თავს უფრო დაცულად და კომფორტულად იგრძნობს.

1. https://www-stanfordchildrens-org.translate.goog/en/topic/default?id=separation-anxiety-disorder-90-P02582&_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=ka&_x_tr_hl=ka&_x_tr_pto=wapp

2. https://www.helpguide.org/articles/anxiety/separation-anxiety-and-separation-anxiety-disorder.htm

3. https://iacapap.org/_Resources/Persistent/a94baa1d381e935a4365ef2d3421869c9ebc57f6/F.2-SEPARATION-ANXIETY-300812.pdf?fbclid=IwAR0bXMDMcKfp-BJLCZMvsELXGbboGjTLB9OXHjUptej8em0arKN09Dle1Gw